رنگدانه قرمزرنگ موجود در گوجه فرنگي و ديگر ميوهها قرمزرنگ است.ليكوپن رايجترين كاروتنوئيد در بدن انسان و يكي از قويترين آنتياكسيدانهاي كاروتنوئيدي است.نام آن از گونه خاصي از گوجه فرنگي استنتاج شده است.
منابع استخراج:
ميوهها و سبزيهایي كه حاوي مقادير بالایي ليكوپن هستند، عبارتاند از گوجه فرنگي، هندوانه، گريپ فروت، انبه و فلفل قرمز. قسمت اعظم ليكوپن در رژيم غذایي ناشي از مصرف گوجهفرنگي و محصولات آن مانند سس گوجه فرنگي، كچاپ و رب گوجه فرنگي است. به عبارتي، میتوان گفت:گوجه فرنگي و محصولات ناشي از آنها تنها منبع سرشار از ليكوپن هستند.مقدار ليكوپن موجود در گوجه فرنگي به ميزان رسيدگي آن مربوط است. ميزان جذب اين تركيب در بدن با پختن افزايش میيابد.
ليكوپن تركيبي محلول در چربي است. به اين دليل وجود چربي در رژيم غذایي مانند روغن زيتون میتواند ميزان جذب آن را افزايش دهد.
بر خلاف ديگر ميوهها و سبزیها كه ارزش تغذيهاي آنها از جمله ويتامين در حين فرآيند پخت كاهش میيابد (به دليل تخريب بعضي از ويتامينها يا از دست رفتن مواد معدني و تغيير ماهيت پروتئينها) فرآوري گوجه فرنگي غلظت ليكوپني را كه بدن میتواند به راحتي ازآن استفاده کند، افزايش میدهد. غلظت ليكوپن موجود در رب گوجه فرنگي، چهار برابر بيش از گوجه فرنگي تازه است. اين به آن دليل است كه ليكوپن نامحلول در آب بوده و پيوند ضعيفي با فيبر موجود در سبزي دارد. به اين ترتيب، محصولات فرآوري شده حاصل از گوجه فرنگي مانند آب گوجه فرنگي پاستوریزه، سوپ، سس و كچاپ حاوي مقادير بيشتري ليكوپن هستند.پختن و خرد كردن گوجه فرنگيها (در فرآيند كنسرو سازي) و سرو آن در پرسهاي غذایي حاوي روغن(مانند سس ماكاروني يا پيتزا) به طور فزايندهاي سبب افزايش هضم اين تركيب در بدن میشود.
تاريخچه:
به دليل آنكه ليكوپن خاصيت پيشساز بودن براي ويتامين را در بدن ندارد، دهههاي متمادي ناديده گرفته شد.
ميزان ليكوپن در مواد غذایي گوناگون:
ميتوان مواد غذایي را بر اساس ميزان ليكوپن به شكل زير رتبهبندي کرد:
رب گوجهفرنگي، سس ماكاروني، كچاپ، آب گوجهفرنگي، گوجهفرنگي(خام)، هندوانه، گريپفروت، فلفل قرمز
ميزان مصرف:
با وجودي كه هيچ ميزان مشخصي براي مصرف ليكوپن در روز مشخص نشده است اما میتوان اين ميزان را معادل يك يا دو وعده غذایي حاوي رب يا سس گوجه فرنگي در روز دانست.
استفاده از مكملهاي ليكوپني:
آنچه شايان توجه است، آن است كه استفاده از مواد غذایي مغذي نسبت به مصرف مكملها ارجحترند. مصرف ليكوپن همراه با ميوهها و سبزيهای ديگر میتواند آثار آنتياكسيداني آن را افزايش دهد.
خوردن هر چه بيشتر ميوهها و سبزيهای حاوي ليكوپن و همچنين محصولات حاوي گوجه فرنگي سادهترين راه براي افزايش سطح سلامت افراد و پيشگيري از بيماريهاي خاص است.
عملكرد در بدن:
ليكوپن مانند ديگر تركيبات كارتنوئيدي عامل بازدارنده بيماريهاي مزمنی است كه ناشي از حضور راديكالهاي آزاد در بدن انسان هستند. اين تركيبات از آسيبهاي اكسيداتيو به سيستم بيولوژيك جلوگيري میکند مانند آسيب به ديواره سلولها و ديگر ساختارها، مولكولها، ليپيدها و پروتئينها.
عوامل زيستي مولد راديكالهاي آزاد:
· سموم زيست محيطي و آلايندههاي هوا مانند ازون و دي اكسيد نيتروژن
· نور خورشيد
· تشعشعات يونيزه كننده
· گروه خاصي از داروها
· دود سيگار
سرطانهاي دستگاه گوارشي:
در اواخر سال 1979 محققان در كشورمان گزارش کردند كه مصرف هفتگي میتواند تا 40 درصد خطر سرطان روده را كاهش دهد.
در سال 1989 تحقيقات محققان ايتاليایي نشان داد كه میان مصرف گوجه فرنگي و محصولات آن با بروز سرطان معده رابطه عكس وجود دارد.
همچنين محققان با مطالعات خود دريافتند كه بين كاهش ميزان ليكوپن در سرم خون افراد با بروز سرطان لوزالمعده ارتباط گزارش شده است.
سرطان پروستات:
آنچه شايان ذكر است، آن است كه میان ليكوپن و سرطان پروستات رابطه تنگاتنگي وجود دارد. با توجه به تحقيقات انجام شده میتوان فهميد كه جذب ليكوپن با كاهش خطر سرطان پروستات همراه است.مصرف رب و سس گوجه فرنگي به عنوان منبعي از ليكوپن با قابليت جذب بالاتر نسبت به گوجه فرنگي خام،در كاهش بروز سرطان پروستات موثرتر است.
در تحقيقی در دانشگاههاروارد دريافتند كه آن دسته از مردمیكه 3 تا 10 وعده غذایي در هفته از مواد غذایي حاوي ليكوپن مصرف میكنند، ممكن است خطر ابتلا به سرطان پروستات در آنها كاهش يابد.
سرطان مثانه، گردنه رحم، پستان و شش:
مطالعات نشان داده است كه خطر سرطان مثانه با كاهش ميزان ليكوپن و سلنيوم در سرم خون افزايش میيابد.در رابطه با سرطان پستان، شش و گردنه رحم، نتايج حاصل از تحقيقات متعدد احتمال ارتباط میان ليكوپن و اين دسته از سرطانها به اثبات رسيده است.
بيماريهاي قلبي:
محققان بر اين عقيدهاند كه وقتي ويتامين در بدن در دسترس نباشد،كاروتنوئيدها به عنوان محافظان ثانويه براي حفاظت در برابر اكسيداسيون عمل میكنند و اين اكسيداسيون زماني رخ میدهد كه كاروتنوئيدها تخريب شده باشند.
مزاياي ديگر:
در مطالعات آزمايشگاهي روي حيوانات،كاروتنوئيدها آثاری روي لنفوسيتهاي ماكروفاژها نشان دادهاند. در افراد مبتلا به عفونتهاي حتي زماني كه در رژيم غذایي آنها مقادير كافي كاروتنوئيد موجود بوده است،كمبود كاروتنوئيد شناسایي شده است.
در حالي كه مزاياي رژيم غذایي مديترانهاي (سرشار از ماهي، سالادها، سس گوجه، پاستا، سبزيها و روغن زيتون) مدت زمان زيادي است كه به اثبات رسيده است، عاملي بيشتر از هرچيز در اين میان در محبوبيت و موفقيت آن نقش داشته كه به تازگی توجه همگان را به خود جلب كرده است.
براي ساليان متمادي، مزاياي رژيم مديترانه اي به روغن زيتون (سرشار از آنتي اكسيدانها) و ماهي (منبع اسيد چرب امگا 3 ) موجود در آن نسبت داده میشد. اما امروزه آنچه عنوان میشود، آن است كه ليكوپن ممكن است نقش مهمیرا در اين میان ايفا کند.
ليكوپن يكي از رنگدانههاي بسيار قوي در جذب مولكولهاي اكسيژني موسوم به اكسيژن يگانه است.اين خاصيت در ليكوپن 100 بار بيشتر از ويتامين Aمیباشد. اكسيژن يگانه طي مواجهه بدن با اشعه ماورای بنفش ايجاد میشود كه آن را عامل پيري پوست میدانند.
با فرض خواص آنتياكسيداني در ليكوپن،محققان زيادي ارتباط میان مصرف ليكوپن و سلامت عمومیرا ارزيابي كردند.نتايج تحقيقات اخير نشان میدهد كه اين تركيب در بهبود ديابتها، پوكي استخوان و حتي ناباروري مردانه نقش دارد.
نویسنده: سامان ایزدخواه