تب‌خال بیماری آزاردهنده

در اين مقاله روي تبخال‌هاي غير تناسلي تمركز مي‌كنيم و به علل و درمان آن خواهيم پرداخت. بسياري از افراد اين ويروس را جذب مي‌كنند؛ بدون اينكه هيچ نشانه و علامتي داشته باشند؛ اما بعضي افراد در نزديكي منطقه‌اي كه ويروس وارد بدن آنها شده است، دچار تاول‌هاي دردناك مي‌شوند. به‌طور معمول اين تاول‌ها كاملاً بهبود يافته و درمان مي‌شوند، اما ممكن است دوباره در آينده‌اي نزديك در همان نقطه يا محل ديگري از بدن ظاهر شوند. در بين اين دو دوره، ويروس‌ها در اعماق ريشه‌هاي اعصاب منطقه درگير، ساكن مي‌شوند. اگر اين عفونت‌ها در محل‌هاي رايج مثل لب و دهان به‌وجود آيند، به آن تب‌خال مي‌گويند.

عوامل
اين عفونت‌ها به دو گروه تقسيم مي‌شوند. گروه اول تب‌خال‌ها و عفونت‌هايي هستند كه در اعضاي بالاي كمر به‌وجود مي‌آيند و بسيار رايج‌اند؛ اما عفونت‌هاي نوع دوم، به‌طور عمده نواحي زير كمر و ناحيه تناسلي را درگير مي‌كنند. اگر چه، هر دو نوع اين عفونت‌ها، قادرند هر قسمتي از پوست بدن را آلوده و عفوني كنند، عفونت تب‌خال معمولاً براي بار دوم، در همان قسمتي به‌وجود مي‌آيد كه اولين بار تشكيل شده بود. حتي ممكن است در طول يك‌سال چندين مرتبه در يك محل خاص، عود كند. پس از عفونت، ويروس وارد سلول‌هاي عصبي و از آنجا به مكاني به نام گانگليون منتقل مي‌شود. اين مرحله را مرحله خفته يا نهفته گويند كه پس از آن ويروس به سمت اعصاب پوست حركت كرده و در آنجا فعال مي‌شود و تاول و يا زخم ايجاد مي‌كند.

 عوامل تشديد
 تب سرماخوردگي و يا آنفلوآنزا 
اشعه ماوراي بنفش  - قرار گرفتن در برابر نور خورشيد
استرس   
تغييرات سيستم ايمني بدن  
تروما در ناحيه درگير
گاهي اوقات نيز هيچ دليلي براي عود عفونت وجود ندارد.

 گسترش و پخش تب‌خال
عفونت ناشي از ويروس هرپس، مسري است. اين ويروس از طريق بوسيدن، تماس نزديك با فرد و يا حتي لمس پوست فردي كه هيچ نشانه ظاهري ندارد ولي به ويروس مبتلاست، منتقل مي‌شود. بزاق آلوده، يكي از راه‌هاي رايج انتقال ويروس است. بيشترين خطر انتقال ويروس در مرحله‌اي است كه روي پوست، زخم تاول مانندي به‌وجود آمده باشد؛ اما زماني كه تاول‌ها خشك شده و ظرف چند روز بسته مي‌شوند، خطر سرايت به ميزان قابل توجهي كاهش مي‌يابد. با اين حال خطر انتقال بيماري هميشه وجود دارد و به وجود نشانه و تاول و يا فقدان آن ارتباطي ندارد؛ زيرا گاهي اوقات بدون وجود هيچ زخمي، ويروس وارد بزاق مي‌شود. علي‌رغم تصور عموم، ويروس از طريق حوله يا لباس به فرد ديگر منتقل نمي‌شود.

 علائم و نشانه‌هاي تب‌خال
يكي از نشانه‌هاي ابتلا به ويروس تب‌خال، تاول‌هاي ريز قرمز و كوچك در يك منطقه از پوست است. اين تاول‌ها به سرعت خشك شده و درمان مي‌شوند، ولي ويروس آن ممكن است تا چند هفته در بدن باقي بماند؛ به همين دليل تا مدتي پس از درمان نيز امكان انتقال ويروس وجود دارد. ولي اگر اين تاول‌ها بعد از چند هفته خوب نشد، بايد در جستجوي علت بود؛ زيرا تب‌خال به سرعت و ظرف چند روز درمان مي‌شود. هنگامي كه تب‌خال‌ها در حال خشك شدن هستند، گاهي خارش مي‌گيرند. در برخي بيماران نيز قبل از بروز تاول‌ها، علائمي همچون احساس سوزش و يا سوزن سوزن شدن ديده مي‌شود.
 
تب‌خال اوليه دهان
هرپس اوليه به اولين اپيزود از نشانه‌ها پس از عفونت اشاره مي‌كند كه اغلب با زخم‌هاي دردناك روي لب‌ها، لثه و دهان همراه است. برخي افراد وقتي اولين بار به اين عفونت مبتلا مي‌شوند، نشانه‌هايي مثل تب، تورم غدد، خونريزي لثه‌ها و درد در ناحيه زخم‌ها دارند. اين علائم و نشانه‌ها ممكن است تا چند روز ادامه داشته باشند و موجب اشكال در خوردن و آشاميدن شوند كه همين امر نيز به خودي خود منجر به كم آبي بدن مي‌شود. اين زخم‌هاي شديد معمولاً ظرف دو الي سه هفته كاملاً بهبود مي‌يابند. سيستم ايمني بدن به‌طور خودكار براي مقابله با اين ويروس، آنتي‌بادي ترشح مي‌كند. اين آنتي‌بادي علاوه بر جلوگيري از عود عفونت، شدت علائم را نيز كاهش مي‌دهد و از انتقال ويروس به ساير نقاط بدن جلوگيري به عمل مي‌آورد، در غير اين صورت، ويروس به راحتي مي‌توانست به ساير نقاط بدن منتقل شود و آنها را عفوني كند؛ مثلاً با شستن صورت، اين ويروس به ساير نقاط صورت و دست‌ها نيز سرايت مي‌كرد. شكل ظاهري تب‌خال به مكاني كه در آن به‌وجود مي‌آيد، بستگي دارد. اگر چه دهان، شايع‌ترين محل عفونت و تشكيل تب‌خال است.

 نواحي ديگري كه امكان ابتلا به تب خال را دارند
 هرپس لبي: اين نوع تب‌خال روي لب ظاهر مي‌شود و در صورت عود، معمولاً در همان محل قبلي با چند ميلي‌متر فاصله به وجود مي‌آيد
  هرپس انگشتي: گاهي اوقات تب‌خال روي نوك انگشت ظاهر مي‌شود. اين امر به ويژه در دندانپزشكان و پزشكاني كه بدون دستكش كار مي‌كنند، اتفاق مي‌افتد؛ زيرا ويروس به راحتي از دهان و بزاق بيمار به انگشت پزشك منتقل مي‌شود
 هرپس گلاياتور: به دليل قوي بودن نوع تب‌خال، به اين نام معروف شده است كه مي‌تواند در هر جايي از بدن ظاهر شود؛ مثل صورت، گردن، بازو و ...

 نشانه‌هاي تب‌خال
اين عفونت با لكه‌هاي قرمز ملتهب آغاز و تبديل به تاول و در نهايت تبديل به زخم مي‌شود. اين دوره دو الي سه روز طول خواهد كشيد و اغلب پس از حداكثر 10 روز زخم‌ها به‌طور كامل ناپديد مي‌شوند و پوست به حالت عادي باز مي‌گردد. در هرپس اوليه فرايند درمان دو الي سه هفته طول مي‌كشد؛ اما درد ممكن است تا شش هفته نيز وجود داشته باشد.

 عوارض احتمالي
تب‌خال مي‌تواند از يك قسمت به قسمت ديگري از بدن سرايت كند. به‌طور مثال، لمس كردن تب‌خال لبي مي‌تواند منجر به تب‌خال انگشتي شود. احتمال اين سرايت در روزهاي اوليه بيشتر است؛ زيرا زماني كه سيستم ايمني بدن، ويروس را شناسايي و عليه آن، آنتي‌بادي توليد كند. احتمال گسترش تب‌خال كمتر مي‌شود. در بيشتر مواقع (نه هميشه)، آنتي‌بادي در جلوگيري از گسترش تب‌خال موفق است. عارضه جدي‌تري كه احتمال ابتلا به آن وجود دارد، تب‌خال چشمي است كه چشم نيز درگير مي‌شود و در صورتي كه درمان به‌درستي صورت نگيرد، به آسيب‌هاي جدي و يا حتي كوري منجر مي‌گردد. به ندرت ممكن است عفونت به مغز برسد و باعث آنسفاليت شود؛ اما در صورت اتفاق، بيمار در بيمارستان بستري مي‌شود و داروهاي ضد ويروسي داخل وريدي براي او تجويز مي‌گردد. تب‌خال، در افرادي كه دچار نقص سيستم ايمني هستند، بيشتر رخ مي‌دهد؛ مانند كساني كه تحت شيمي درماني قرار دارند و يا افرادي كه سرما خورده‌اند. در تعداد كمي از افراد، شيوع تب‌خال با اريتم ندورز همراه است كه يك واكنش غير اختصاصي پوستي مي‌باشد؛ به اين معني كه پوست دچار توده‌هاي قرمز رنگ و دردناكي، معمولاً روي پاها مي‌شود. اين مشكل نيز ظرف شش هفته برطرف خواهد شد.

 تشخيص
تب‌خال معمولاً تنها از روي ظاهر تشخيص داده مي‌شود و براي تشخيص عفونت نيز آزمون‌هاي مختلفي وجود دارد. ويروس 48 ساعت قبل از تاول زدن در آزمايشگاه قابل تشخيص است. آزمايش خون در تشخيص چندان مؤثر نيست. تنها زماني آنتي‌بادي موجود در خون قابل تشخيص است كه فرد قبلاً به اين بيماري مبتلا شده باشد و وجود آنتي‌بادي در خون، لزوماً به معني ابتلا به تب‌خال نخواهد بود.

درمان تب‌خال
در حال حاضر هيچ واكسن و يا درمان قطعي براي ويروس تب‌خال وجود ندارد؛ با اين حال اجتناب از عوامل تسريع كننده بيماري، مثل آفتاب سوختگي يا استرس، موجب پيشگيري از آن مي‌شود. در واقع درمان تب‌خال به معني كاهش مدت زمان بهبود زخم، كاهش درد و در موارد خاص، جلوگيري از عود بيماري است.

 درمان بدون دارو: شستن مداوم دست‌ها از گسترش ويروس به ساير نقاط بدن و سرايت آن به ساير افراد جلوگيري خواهد كرد. استفاده از كمپرس سرد، درد را كاهش مي‌دهد و مانع از خشك‌ شدن و ترك خوردن تب‌خال مي‌شود.

 داروهاي موضعي: 
بيشتر داروهاي موضعي، فقط علائم بيماري را تسكين مي‌دهند و در مدت زمان بهبود چندان تأثيرگذار نخواهند بود. استفاده از بي‌حس كننده‌هاي موضعي كه حاوي 5 - 20 درصد بنزوكائين، 5/0 - 4 درصد ليدوكائين، 2 درصد تتراكائين و 25/0 - 1 درصد ديبوكائين هستند، فقط درد، سوزش و خارش را كاهش مي‌دهد. مؤثرترين داروي موضعي كه معمولاً استفاده از آن به بيماران توصيه مي‌شود، ژل زيلاكتين (Zilactin) و ليپاكتين (Lipactin) است. داروهايي همچون «Allantoin» و «Dimethicone» و وازلين نيز به حفظ رطوبت زخم كمك و از ترك خوردن آن جلوگيري مي‌كند. 
استفاده از كرم‌هاي ضد آفتاب نيز مانع از شيوع بيماري مي‌شود. در صورت درد بيش از حد، براي تسكين آن مي‌توان از آسپرين، ايبوپروفن و استامينوفن استفاده كرد. كرم دوكازانول (Docosanol) به درمان سريع‌تر كمك مي‌كند. اگر اين كرم در اولين ساعات بروز نشانه‌هاي تب‌خال مصرف شود، زمان التيام و درمان را كاهش مي‌دهد و بايد دست كم پنج بار در روز مصرف شود. عوارض جانبي مصرف اين كرم، ايجاد خارش در محل مصرف مي‌باشد. درمان و استفاده از داروهاي موضعي همچون «Zovariax»

5 درصد و «Denavir» 1 درصد نيز موجب كاهش درد مي‌شود و تقريباً سرعت درمان را تا 12 ساعت (يك نيم روز) افزايش مي‌دهد. كرم «Zovarian» پنج بار در روز و كرم «Denavir» هر دو ساعت يكبار به مدت يك هفته بايد استفاده شود. در حال حاضر داروهاي خوراكي كه براي درمان اين ويروس توسط FDA تأئيد شده‌اند، عبارتند از: آسيكلووير، والاكسي كلاوير و فامي كلاوير (Valacycbvir,Acyclovir,Famciobvir). داروي فامي كلاوير روي كودكان آزمايش نشده است، ولي علائم بيماري و مدت زمان عود بيماري را در بزرگسالان كاهش مي‌دهد؛ به ويژه هنگامي كه در اولين ساعات بروز نشانه‌ها استفاده گردد. اغلب اين داروها، عوارض جانبي بسيار كمي دارند؛ اما شايع‌ترين عوارض آنها سردرد، حالت تهوع و استفراغ است. داروي والاكسي كلاوير به صورت خوراكي و مدت استفاده آن يك روز است و 2 گرم از آن در هر 12 ساعت تجويز مي‌شود. داروي فامي كلاوير در يك دوز و 1500 ميلي‌گرم به صورت خوراكي و آسيكووير نيز به صورت خوراكي و 400 ميلي‌گرم به مدت پنج روز و هر روز پنج بار تجويز مي‌گردد. استفاده از اين داروها، در دوران بارداري كاملاً بي‌خطر است. از داروهاي Acyclovir و Valacyclovir نيز مي‌توان در دوران شيردهي استفاده كرد. با اين وجود بهتر است قبل از مصرف با پزشك مشورت شود. 
افرادي كه در عرض چهار ماه بيش از دو بار به اين ويروس مبتلا شوند؛ به‌طوري كه زندگي روزمره آنها تحت تأثير قرار گيرد، لازم است از روش‌هاي جدي‌تر و البته مؤثرتري استفاده كنند. FDA تأئيد كرده است كه استفاده روزانه از والاكسي كلاوير Valacyclavir در افرادي كه سيستم ايمني طبيعي دارند، موجب سركوبي ويروس مي‌شود. مكمل‌هاي ليزين، لاكتو با سيلوس اسيد و فيلوس، مركبات، ويتامين E,C و B12 نيز در درمان تب‌خال مؤثرند. اگر چه صرفاً استفاده از آنها به عنوان يك شيوه تك داروئي توصيه نمي‌شود.